انقلاب و هنر پوستر (بخش دوم، چین، کوبا)

گو یوان / 1950 / توطئه امپریالیست را خرد کنید و با شجاعت پیش بروید تا زندگی صلح آمیز و شادمانی را بسازید

چین

در سال 1937 ژاپن به چین تجاوز نظامی کرد و تا زمان تسلیم شدن اش در پایان جنگ جهانی دوم به مدت 8 سال این کشور را در اشغال خود داشت. با آزاد شدن چین رقابت های داخلی آغاز شد و مائو طی یک جنگ داخلی و دشوار بر ملی گرایان پیروز شد. در 1 اکتبر 1949 بزرگترین انقلاب دهقانی جهان به وقوع پیوست.

جشن آغاز به کار کشور انقلابی جدید، به هنری پررنگ و لعاب، خوشبین و تصاویری قهرمانانه و دقیق نیاز داشت. تمام هنرمندان باید به دنبال بیان پیامی مشخص می رفتند. وظیفه ای که خود رهبر انقلاب مائو برای هنرمندان انقلابی تعریف کرده بود؛ خدمت به مردم و حذب کمونیست و هر اثر باید این مفهوم را با خود به همراه می داشت. همانند تصاویر روستاییانی که تا قبل از انقلاب در فقر کشنده ای زندگی کرده بودند و با فرمان انقلاب مالک زمین شدند و کارگرانی که چین را به سمت صنعتی شدن می بردند. فردای شکوهمند و درخشان در افق نمایان بود به همراه رزمندگان هوشیار و آماده برای دفاع از وطن، تا دیگر هیچ کس جرات تصور تجاوز به کشور را به خود ندهد.

دینگ هائو / 1953 / اقتصاد پیشرفته اتحاد جماهیر شوروی را برای ساختن کشورمان مطالعه کنید

این شیوه از آثار هنری را رئالیسم سوسیالیستی می شناسیم؛ که طی سه دهه بر چین سایه افکنده بود. در سال 1968 با شروع انقلاب فرهنگی، چین به دریای سرخی از پوسترها و پلاکاردهای انقلابی تبدیل شد. تا به تواند پیام انقلاب را به وسیله آنها به گوش خلق چین به رساند.

از این رو مائو انتظار داشت که  "هنرمندان باید یک ارتش فرهنگی باشند." (گودرزی، 1390).  بر همین باور بود که فرهنگ وسیله ای شد جهت بیداری توده های مردم تا ناآگاه باقی نمانند و در دامان سرمایه داری سقوط نکنند، در نتیجه هنر به سراغ دهقانان، سربازان و کارگران رفت تا دریافتی صحیح از تجارب زیستی آنها به دست آورد و بر اساس مشاهدات خود و اهداف انقلابی اقدام به تولید اثر نماید. هنرمندان چین به سراغ تجارب هنری انقلاب شوروی رفتند تا آموزه های آن را به نفع انقلاب خود استفاده کنند.

اشغال چین توسط امپراتوری ژاپن تاثیر زیادی در شکل گیری طراحی پوسترهای انقلابی در چین ایفا کرده بود. ناسیونالیست ها در مناطق شهری و کمونیست ها در حومه های شهرها با استفاده از طراحی پوستر، مردم را برای تلاش و مقاومت در مقابل دشمن مشترک شان ژاپن دعوت می کردند. ژاپنی ها نیز برای مقابله با تبلیغات علیه خود به طراحی پوسترهایی رو آوردند تا طرفداران خیالی خود را با امپراتوری ژاپن همراه سازند.

دینگ هائو / 1954 / ما افتخار می کنیم در صنعتی کردن کشورمان شرکت داریم

با اعلام جمهوری خلق چین و شکست ناسیونالیست ها جنگ داخلی در کشور به پایان رسید و انقلابیون  کمونیست حکومت را در اختیار گرفتند. پوسترها در این دوره دارای نشانه های تصویری مانند، اعلامیه  جمهوری خلق چین و بازسازی کشور در حوزه صنعت و کشاورزی و نشان دادن فراوانی و رونق بودند که به شکل چشم گیری مشاهده می شد. اتحادجماهیر شوروی ازچین حمایت  میکرد؛ اما انقلابیون شاهد مشکلاتی همچون وجود احزاب مخالف و نحوه برخورد با آنها بودند و از این رو موج اول پوسترهای مائو ظاهر شد، که مقدمه ای برای تجلیل و نمایش رهبر انقلاب در میان توده ها بود.

در سال 1950 جنگ دو کره آغاز می شود و اتحاد جماهیر شوروی و چین به پشتیبانی کره شمالی و آمریکا در حمایت از کره جنوبی وارد نبرد می شوند. این اتفاق که در همان سال اول انقلاب صورت گرفت روس ها با پشتیبانی مادی و چینی ها با اعزام نیرو وارد میدان شدند. با این کار دستگاه تبلیغاتی انقلاب، پوسترهای فراوانی را برای حمایت از ارتش خلق کره طراحی کرد و در آنها از داوطلبان می خواست در نبرد با امپریالیسم شرکت نمایند.

گروه تبلیغاتی شانگهای / 1966 / دنیای کهن را نقد کنید و دنیای جدیدی را با تفکر مائو تسدونگ به عنوان سلاح بسازید

چینی ها مقطع دیگری را با عنوان دوره «ده سال از دست رفته» را آغاز می کنند. که به عنوان دوران انقلاب فرهنگی شناخته می شود. در بین سال های 1966 و 1968 یک سری از مبارزات شکل می گیرد که مائو قصد دارد چین را به یک کشور واقعاً انقلابی  تبدیل کند و به مخالفت با هر آنچه که قبل از این در چین بوده می پردازند. طراحان پوسترها در این زمان آثاری بزرگ تولید می کنند و به دنبال نمایش شور و شوق جامعه برای انقلابیون فرهنگی هستند. رهبر انقلاب مائو و کتاب سرخ کوچک او و تصاویر تحقیر شده مخالفانش در این آثار به وفور دید می شوند.

کوبا

کشور کوبا مجمع الجزایری در دریای کارائیب به مرکزیت شهر هاوانا می باشد. که پس از استقلال از اسپانیا به جمهوری دیکتاتورها تبدیل شد. فیدل کاسترو به همراه چه گوارا و جمعی از همراهان تبعید شده اش به قصد سرنگونی حکومت نظامی باتیستا وارد جدال طولانی و انقلابی با حکومت شدند. این جنگ های چریکی از سال 1956م . به شدت آغاز شد و سرانجام زمانی که حمله های مسلحانه پی در پی، رمق دیکتاتوری باتیستا را به شماره انداخته بود، در سال 1959م انقلابیون به قدرت رسیدند. فیدل کاسترو بلافاصله بر دخالت های آمریکا در کوبا پایان داد و با ادغام نهضت‌های انقلابی، حکومت کمونیستی کوبا شکل گرفت.

رائول مارتینز /1969 / فیدل کاسترو

در این میان چه گوارا در قالب نظریه پرداز و راهبر فکری انقلاب کوبا به قرائت دوباره مارکسیسم پرداخت و در مسیر اصلاح رابطه میان هنر و انقلاب به سراغ نتیجه گرایی و بازدهی هنر انقلابی رفت. در ایامی که کوبا درگیر فضای نظامی وانقلابی  خود بود، چه گوارا به دنبال معرفی هنر انقلابی بود، که توانست اثر بخشی فراوانی بر هنرمندان و آثارشان داشته باشد.

با وقوع انقلاب کوبا حرکت های گسترده ای در طراحی پوستر شکل گرفت و پوستر به صورت وسیله تبلیغاتی مهمی برای انقلابیون تبدیل شد. آثار تولید شده به دنبال انتقال اتفاقات مهم جامعه انقلابی کوبا بودند. فرهنگ هم مثل دیگر ابعاد یک انقلاب نوپا مورد توجه قرار گرفته بود، همانندبرنامه سینماها، آمفی تئاترها، اجراهای موسیقی و فستیوال های مختلف امکان انتقال پیام حکومت جدید کوبا را برای خلق دارا بود. به همین خاطر این ایام را دوران طلایی پوستر این کشور می نامند، سال های 1960 تا 1970، که مصادف با سال های اولیه انقلاب کوبا بود. "سوزان سانتاک معتقد بود که پوستر در کوبا «آواز بصری بیرون آمده از حنجره نیروهای انقلابی به شمار می آید»". (گودرزی، 1390)

النا سرانو / 1968 / روز نبرد چگوارا

انقلاب 1959 کوبا انرژی چشمگیری را در کشور آزادساخت. اتفاقی که تاثیرات خود را بر عرصه هنر و بویژه پوسترهای کوبایی بجای گذاشت. پیش از انقلاب کوبا پوسترها بیشتر تبلیغاتی بودند و شرکت های تبلیغاتی آنها را تهیه می کرد. این شرکت ها همه آمریکایی بودند، از این رو تمام نمادهای تصویری در آثار مشابه پوسترهای تبلیغاتی آمریکا بود و در آنها هیچ نشان هویتی کوبا وجود نداشت. زمانی که انقلاب به قدرت رسید متوجه شد که پوستر می تواند وسیله ای شود برای دفاع از اندیشه های انقلابی، در نتیجه، آزادی تمام کمالی به طراحان پوستر داده شد. آزادی که امروزه برای ما بسیار شگفت انگیز می باشد. چون در کشوری کمونیستی قاعدتا باید الگوی زیبایی شناسانه تحمیل می شد، الگویی که به آن رئالیسم سوسیالیستی گفته می شد و این در اغلب کشورهای چپی وجود داشت. طراحان کوبایی با پرهیز از قهرمان سازی های واقع گرایانه شوروی و آشنایی با تکنیک های اعلان های سرمایه داری، پوسترهای فرهنگی و سیاسی خود را با تنوع گسترده تر به کار گرفتند تا شیوه هنری نویی را بیآفرینند. در جوهر این آثار یک نوع تضاد ویژه و خاصی نمایان می شود که کارها از لحاظ تکنیکی و شیوه اجرا دنباله روی غرب و از بعد اندیشه امانت دار ریشه های شرقی می باشند. از این روست که پوسترهای طراحان کوبایی حاوی نشانه ها و نمادهای فراوانی از جامعه مصرفی غرب هستند و عدم تحمیل چیزی از سمت انقلاب به طراحان گرافیک موجب شد، آنها هم از منابع مختلف و متفاوتی برای آثارشان بهره مند شوند. از پاپ آرت و اپتیکال آرت می توان به عنوان نمونه نام برد، و این رهایی سبب شد تا مکتب پوستر کوبا متولد شود.

آسلا پرز / 1970 / هفته همبستگی با آمریکای لاتین

اکثر اعلان ها توسط کارگاه های هنری دولتی تحت نظارت حکومت انقلابی تولید می شد. تعدادی از آثار برای اعلام همبستگی با کشورهای کمونیست تهیه و به نمایش در می آمد و تعدادی نیز حاوی نوشته هایی مانند «همواره به سوی پیروزی» حروف چینی شده بود و با تصاویر منفرد ارائه می شد. در کوبای انقلابی، کارهایی براساس نشانه های ایدئولوژیکی ایجاد می شدند که آثار، رنگ و کارکرد جدیدی برای خود یافتند و پیش از آن مرسوم نبود. استفاده از فضایی بدون عمق و پرسپکتیو، ساده و راحت از ویژگی های پوستر کوبایی انقلابی می باشد. بعلاوه سازمان همبستگی با مردم آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین (OSPAAAL) با تولید پوستر چند زبانه و انتشار آنها دست به حمایت ازجنبش های انقلابی در سراسر جهان، از ویتنام تا موزامبیک و حتی تا فلسطین می زنند. به عنوان مثال، پوستری برای "هفته جهانی همبستگی با آمریکای لاتین" اجرا شد که در آن قاره آمریکای جنوبی ،به عنوان مشت غول پیکری که اسلحه AK-47 را با مشت گرفته است دیده می شود. در این میان هنرمندانی همچون رائول مارتینز(1927-1995م)، آلفردو روستگارد (1943-2004م) و فلیکس بلتران (1938م) نقش اساسی در شکل گیری هنر پوسترسازی کوبا بر عهده داشتند.

خسوس فورجانس بوآده  / 1969 / آسیا

فلیکس بلتران (1938م)  طراحان برجسته  ای هست که موجب شکل گیری پوسترهای بسیاری برای انقلابیون شد. در زمانی که بسیاری از پوسترهای کوبایی این دوره فیگوراتیو بودند؛ بلتران با خلق آثاری دارای زیبایی شناسی کاربردی، هندسی و نوگرایانه را به نمایش می گذارد. به عنوان نمونه کار او با نام «کلیک» که از مردم در خواست می کند تا صرف جویی کنند. برای اینکه در آن زمان منابع کشور به دلیل تحریم آمریکا با خطر کمبود روبرو بودندو کلیک به این معنا هست که چراغ ها را باید خاموش کرد. اما کار شناخته شده دیگر او، شمایل قدیس وار ارنستو چه گوارا، چریک انقلابی با کلاهی مشکی و ستاره پنج پرش را به صورت یک نشان جهانی شناخته شده بدل ساخت. "در پوستر 1968 با عنوان «روز چریک قهرمان» تقریبا فقط یک تصویر وجود داشت، ولی تصویر فراتر از یک شعار بود. پرتره قرمز رنگ چه گوارا، تجسم نبرد مسلحانه، در مستطیل های هم مرکز بر روی نقشه امریکای جنوبی تکرار شده است، که نوعی استعاره ارزشمند گرافیکی برای گسترش انقلاب بود." (هولیس، 1384).

ادواردو بَاخ (1937-2001م) یکی دیگر از طراحان پوستر کوبا می باشد، که اندکی بعد از انقلاب کوبا برای تبلیغ فیلم های کوبایی بیش از 2000 پوستر تولید کرد و در میان بزرگترین هنرمندان کوبایی با ایجاد پوسترهای رنگارنگ کوبایی در دهه 1970 موجب خلق آثار بدیل فراوانی شد.

همچنین رائول مارتینز (1927-1995م)،در پوسترهای خود به خوبی نشان می دهد که چگونه سبک سنتی تصویرسازی در کوبا می تواند پایه ای برای پرداختن به رویدادهای اجتماعی عصر خود در پوستر عمل نماید.

یاسر قادر کارشناس ارشد ارتباطات تصویری

شیدا فلاحی کارشناس ارشد تاریخ هنر ایران باستان